Chính sách thúc đẩy chuyển đổi số là chìa khoá để nâng cao tính cạnh tranh và phát triển bền vững ngành nuôi trồng thuỷ sản. Chuyển đổi số giúp ngành thuỷ sản vượt qua các rào cản như quản lý chuỗi giá trị, biến đổi khí hậu, và sự cạnh tranh khốc liệt trên thị trường quốc tế. Ngành thuỷ sản của Việt Nam cần đẩy mạnh hơn nữa ứng dụng chuyển đổi số trong mọi khâu sản xuất, từ giám sát dịch bệnh, quản lý môi trường, đến truy xuất nguồn gốc sản phẩm. Chuyển đổi số không chỉ giúp tăng hiệu quả sản xuất mà còn là công cụ quan trọng để khẳng định vị thế của thủy sản Việt Nam trên thị trường toàn cầu, đưa ngành này phát triển bền vững và đáp ứng các tiêu chuẩn quốc tế ngày càng khắt khe.

Tại Việt Nam, lĩnh vực nuôi trồng thủy sản gặp rất nhiều khó khăn trong ứng dụng công nghệ số như điều kiện tự nhiên kém thuận lợi, hạ tầng cơ sở còn thô sơ, hạ tầng ICT và nguồn tài chính còn rất hạn chế. Điều này dẫn đến quá trình chuyển đổi số trong lĩnh vực nuôi trồng thủy sản còn manh mún, hạn chế cả về quy mô lẫn chất lượng. Xuất phát từ những lý do trên, các nhà khoa học của trường Đại học Kinh tế, Đại học Quốc gia Hà Nội đã thực hiện nghiên cứu, tổng hợp các kinh nghiệm chuyển đổi số trong nuôi trồng thuỷ sản của một số nước trên thế giới và đưa ra những giải pháp về mặt chính sách phù hợp với trình độ phát triển nuôi trồng thuỷ sản cho Việt Nam thông qua tìm hiểu các tài liệu sẵn có trong cơ sở dữ liệu, phỏng vấn các chuyên gia của Việt Nam và nước ngoài. Đây là một phần kết quả nghiên cứu của đề tài trọng điểm cấp Đại học Quốc gia “Chính sách chuyển đổi trong chăn nuôi thuỷ sản: Kinh nghiệm một số quốc gia và hàm ý cho Việt Nam”, mã số KT.23.51 do PGS.TS Tô Thế Nguyên và các công sự của Khoa Kinh tế chính trị thực hiện.

Đề tài được thực hiện trong năm 2024 với mục tiêu đánh giá kinh nghiệm quốc tế về chuyển đổi số trong chăn nuôi thuỷ sản và phân tích chính sách trong quá trình phát triển và chuyển đổi số trong chăn nuôi thủy sản ở Việt Nam hiện nay, từ đó đưa ra các giải pháp nhằm thúc đẩy quá trình chuyển đổi số trong chăn nuôi thủy sản ở Việt Nam trong thời gian tới. Các nội dung chủ yếu của đề tài bao gồm: 

+ Nghiên cứu kinh nghiệm quốc tế về các chính sách thúc đẩy chuyển đổi số trong chăn nuôi thuỷ sản;

+ Nghiên cứu các chính sách chuyển đổi số trong chăn nuôi thuỷ sản ở Việt Nam hiện nay;

+ Giải pháp tăng cường chuyển đổi số trong chăn nuôi thuỷ sản ở Việt Nam.

Về phạm vi không gian: đề tài phân tích kinh nghiệm về các chính sách thúc đẩy chuyển đổi số trong chăn nuôi thuỷ sản của các nước có thế mạnh về thuỷ sản và có đặc điểm kinh tế xã hội tương đối giống Việt Nam như Nhật Bản, Trung Quốc và Indonesia. Đề tài cũng phân tích thực trạng chuyển đổi số trong ngành thuỷ sản của Việt Nam thông qua các số liệu thứ cấp và sơ cấp thu thập được. Trong đó thông tin sơ cấp thông qua khảo sát bảng hỏi 180 hộ ngư dân ở ba tỉnh Quảng Ninh, Nam Định và Ninh Thuận, phỏng vấn sâu 30 doanh nghiệp và các đối tượng liên quan như các chuyên gia và cán bộ quản lý.

Trên cơ sở sử dụng các phương pháp nghiên cứu như phân tích - tổng hợp, thống kê mô tả, so sánh và phân tích thứ bậc AHP (Analytical Hierarchy Pricess) nhóm nghiên cứu đã tập hợp được các kinh nghiệm về việc áp dụng các chính sách để thúc đẩy chuyển đổi số trong ngành nuôi trồng thuỷ sản ở các quốc gia trên thế giới, tập trung ở các khía cạnh: (i) nhận thức của Chính phủ, (ii) xây dựng hạ tầng ICT, (iii) Đào tạo nhân lực số cho ngành thuỷ sản, (iv) Thúc đẩy các doanh nghiệp nghiên cứu và ứng dụng chuyển đổi số trong ngành thuỷ sản, (v) Đẩy mạnh hợp tác quốc tế và thu hút vốn đầu tư vào chuyển đổi số ngành chăn nuôi thuỷ sản. Kết quả nghiên cứu chỉ ra một số kinh nghiệm quốc tế và hàm ý cho Việt Nam được tóm tắt như sau:

• Đầu tư vào nghiên cứu và phát triển: Việt Nam cần tăng cường đầu tư vào nghiên cứu và phát triển (R&D) các công nghệ số trong nuôi trồng tiên tiến, nhắm đến việc nâng cao năng suất, chất lượng và khả năng chống chịu bệnh tật của thủy sản.  Điều này bao gồm nghiên cứu về các hệ thống nuôi trồng tích hợp (IMTA), công nghệ tuần hoàn nước (RAS), và ứng dụng trí tuệ nhân tạo (AI) trong quản lý trang trại. 
• Phát triển hạ tầng nuôi trồng thuỷ sản và hạ tầng công nghệ thông tin: Đầu tư xây dựng các cảng cá hiện đại, hệ thống bảo quản và vận chuyển lạnh, và các khu chế biến thủy sản đáp ứng tiêu chuẩn xuất khẩu. Hơn nữa, cần đầu tư vào hệ thống thông tin liên lạc hiện đại để hỗ trợ quản lý và giám sát hoạt động nuôi trồng, trong đó có hệ thống ICT ở khu vực nông thôn bao gồm các mạng di động, các đường truyền Internet. Tiến tới lên kế hoạch và triển khai các gói hỗ trợ một phần hoặc miễn phí việc kết nối Internet và các thiết bị chuyển đổi số với nhóm ngư dân trọng điểm ở một số địa phương. 
• Đào tạo nguồn nhân lực: Các chương trình đào tạo cần được thiết kế để cung cấp kiến thức và kỹ năng thực tế về các công nghệ số trong nuôi trồng hiện đại, quản lý trang trại, và kinh doanh. Cần chú trọng đến việc đào tạo cả người nuôi nhỏ lẻ và các chuyên gia quản lý.  Việc hợp tác với các trường đại học, viện nghiên cứu và các tổ chức quốc tế để thiết kế và triển khai các chương trình đào tạo chất lượng cao, ứng dụng số hoá quy trình sản xuất, chăn nuôi là rất quan trọng. Chính phủ cần có các chính sách khuyến khích người nuôi tham gia các khóa đào tạo này, như hỗ trợ học phí và tạo điều kiện thuận lợi cho việc tham gia học tập.
• Hỗ trợ tài chính: Chính phủ cần cung cấp các chính sách hỗ trợ tài chính đa dạng cho người nuôi thủy sản, đặc biệt là các hộ nhỏ và vừa để tạo điều kiện cho ngư dân tiếp cận với CĐS, đồng thời thay đổi phương thức chăn nuôi cũ sang phương thức chăn nuôi mới. Điều này bao gồm việc cung cấp tín dụng ưu đãi với lãi suất thấp, thời hạn vay dài và thủ tục đơn giản. Các chương trình hỗ trợ đầu tư vào công nghệ số và cơ sở hạ tầng nuôi trồng cũng cần được triển khai. 
• Khuyến khích các doanh nghiệp khởi nghiệp về công nghệ: Chính phủ cần thiết lập các đề án và chương trình để khuyến khích các doanh nghieepn công nghệ nghiên cứu, phát triển các công nghệ, kỹ thuật số sử dụng AI, IoT, điện toán đám mây…ứng dụng vào ngành nuôi trồng thủy sản, phù hợp với điều kiện vật chất, cơ sở hạ tầng của Việt Nam thông qua việc tổ chức các cuộc thi hoặc tài trợ tín dụng cho đối tượng này.
• Kêu gọi vốn đầu tư nước ngoài: Chính phủ và các địa phương cần có nhiều chính sách ưu đãi, mở cửa và khuyến khích các nhà đầu tư trên thế giới rót vốn đầu tư vào lĩnh vực nuôi trồng thuỷ sản với công nghệ cao và ứng dụng công nghệ số hiện đại. Một mặt vừa tạo công ăn việc làm cho người dân, giúp bảo vệ môi trường sinh thái và chuyển giao công nghệ tiên tiến cho ngành chăn nuôi thuỷ sản của Việt Nam.

Trong quá trình thực hiện đề tài, nhóm nghiên cứu có sự hợp tác chặt chẽ với các học giả quốc tế và trong nước từ Trường Đại học Hà Hải, Trung Quốc, Đại học Nông nghiệp Bogor Indonesia, Học viện Nông nghiệp Việt Nam… đã cung cấp nhiều kiến thức, thông tin bổ ích giúp các nhà khoa học của Trường Đại học Kinh tế hoàn thành mục tiêu đề tài nghiên cứu.

Kết quả từ báo cáo này nhấn mạnh tính cấp thiết của việc ứng dụng chuyển đổi số trong đổi mới quản lý, đầu tư và phát triển bền vững trong lĩnh vực nuôi trồng thủy sản. Đây không chỉ là nhiệm vụ chiến lược để nâng cao năng lực cạnh tranh của ngành, mà còn là cơ hội để Việt Nam khẳng định vị thế của mình là một quốc gia dẫn đầu trong lĩnh vực thủy sản ở khu vực và trên thế giới. Kết quả nghiên cứu của đề tài cũng được đăng tải trong một số tạp chí chuyên ngành và đưa vào một số hội thảo quốc tế.