Nhóm giảng viên Trường Đại học Kinh tế - ĐHQGHN đã trình bày kết quả nghiên cứu khoa học với đề tài “Chuyển đổi năng lượng tái tạo và tăng trưởng kinh tế tại Việt Nam”. Buổi toạ đàm đã cung cấp những khuyến nghị thiết thực về chính sách chuyển đổi năng lượng, nhằm xây dựng nền tảng vững chắc cho sự phát triển bền vững của năng lượng tái tạo tại Việt Nam. 

Trong khuôn khổ thực hiện đề tài khoa học “Chuyển đổi năng lượng tái tạo và tăng trưởng kinh tế tại Việt Nam” của nhóm tác giả là các Giảng viên Trường Đại học Kinh tế – ĐHQGHN: ThS. Đỗ Thị Minh Huệ, PGS.TS. Tô Thế Nguyên, TS. Nguyễn Quốc Việt và TS. Nguyễn Thị Ánh Tuyết, hoạt động nghiên cứu khoa học ứng dụng đã được triển khai với mục tiêu kết nối hiệu quả giữa tri thức học thuật và thực tiễn chính sách – quản trị. Kết quả nghiên cứu của nhóm tác giả đã chỉ ra rằng, trong bối cảnh toàn cầu đang chứng kiến xu hướng chuyển đổi năng lượng mạnh mẽ nhằm ứng phó với biến đổi khí hậu và bảo đảm an ninh năng lượng bền vững, Việt Nam cũng không nằm ngoài làn sóng đó khi cam kết đạt phát thải ròng bằng “0” vào năm 2050 tại Hội nghị COP26. Tuy nhiên, để hiện thực hóa mục tiêu này, Việt Nam đang đối mặt với nhiều thách thức lớn từ thể chế, cơ sở hạ tầng, nguồn nhân lực cho đến khả năng huy động tài chính xanh. Trước thực trạng đó, nhóm nghiên cứu đã tiến hành các hoạt động tư vấn chuyên sâu, phân tích định lượng và định tính hệ thống dữ liệu thực chứng trong nước và quốc tế nhằm cung cấp bằng chứng khoa học phục vụ quá trình hoạch định chính sách chuyển đổi năng lượng tái tạo một cách hiệu quả, công bằng và bền vững.

Trong bối cảnh toàn cầu đang có xu hướng chuyển đổi năng lượng tái tạo (NLTT) mạnh mẽ, Việt Nam cũng đang đối mặt với bài toán phức tạp, liên quan đến nhiều khía cạnh từ kỹ thuật, tài chính, thể chế đến nguồn nhân lực. Tuy nhiên, những chính sách hiện hành còn tồn tại nhiều điểm nghẽn cần sớm được tháo gỡ. 

Theo các thành viên nhóm nghiên cứu, một trong những điểm nghẽn then chốt là Việt Nam vẫn còn phụ thuộc quá nhiều vào nhiệt điện than – nguồn năng lượng có phát thải carbon cao, chiếm 45,1% tổng cung năng lượng vào năm 2022, gây áp lực lớn về môi trường và giảm tính bền vững của hệ thống năng lượng. Bên cạnh đó, mặc dù chính phủ đã có nhiều động thái chính sách tích cực, chỉ số sẵn sàng chuyển đổi năng lượng của Việt Nam thấp, đặc biệt là về giáo dục và nguồn nhân lực, điều này cho thấy sự thiếu hụt lực lượng lao động có trình độ kỹ thuật cao và khả năng thích ứng nhanh với công nghệ mới. Một bất cập lớn khác là sự thiếu hụt về tài chính và đầu tư dài hạn cho năng lượng tái tạo, với các rào cản như thời gian hoàn vốn dài và thiếu cơ chế ưu đãi rõ ràng, đặc biệt từ khu vực tư nhân. Hệ thống pháp lý và thể chế cũng gặp khó khăn, khi thiếu các tiêu chuẩn kỹ thuật rõ ràng và quy trình cấp phép minh bạch, làm cho các doanh nghiệp gặp khó khăn trong việc triển khai các dự án năng lượng tái tạo. Hơn nữa, lưới điện quốc gia chưa đủ linh hoạt để tích hợp hiệu quả các nguồn năng lượng tái tạo biến động như điện gió và điện mặt trời, dẫn đến lãng phí công suất và giảm hiệu quả đầu tư. Cuối cùng, việc thiếu dữ liệu đáng tin cậy về năng lượng tái tạo và hạ tầng lưới điện, đặc biệt ở khu vực nông thôn, làm cho công tác quy hoạch và quản lý hệ thống năng lượng gặp nhiều khó khăn.

Nhóm nghiên cứu cũng đã chỉ ra rằng từ việc phân tích kinh nghiệm của một số quốc gia trên thế giới để tham khảo và áp dụng phù hợp các mô hình quốc tế là yếu tố then chốt giúp Việt Nam xây dựng lộ trình chuyển đổi năng lượng tái tạo một cách cụ thể và hiệu quả hơn. Bắt đầu từ việc quy hoạch tổng thể hạ tầng năng lượng tái tạo, thiết kế các chính sách hỗ trợ hiệu quả, tăng cường đầu tư vào nhân lực và đổi mới sáng tạo, đồng thời cải thiện khung pháp lý và huy động nguồn vốn bền vững.

Chẳng hạn, tại Đức, việc đầu tư mạnh vào hệ thống lưới điện thông minh, cùng với các trung tâm điều phối năng lượng đã đảm bảo cân bằng tải và ổn định hệ thống khi NLTT chiếm tỷ trọng cao. Tại Singapore, các trung tâm nghiên cứu năng lượng tái tạo được thiết lập nhằm phát triển công nghệ bản địa, đồng thời hợp tác với doanh nghiệp để thương mại hóa nhanh chóng các giải pháp công nghệ mới như lưu trữ năng lượng, điện khí hóa công nghiệp, và hydro xanh. Đặc biệt, Trung Quốc – quốc gia đi đầu về công suất Năng lượng tái tạo – đã tích cực hỗ trợ sản xuất trong nước qua các chương trình nội địa hóa công nghệ và đầu tư quy mô lớn vào ngành công nghiệp pin năng lượng.

Để khắc phục những bất cập này, nhóm nghiên cứu đề xuất cần tập trung triển khai các giải pháp như sau: 

- Thứ nhất, Việt Nam cần tập trung hoàn thiện khung thể chế và chính sách về chuyển đổi năng lượng, làm cơ sở pháp lý và định hướng thị trường NLTT phát triển một cách bài bản và minh bạch. Cần ban hành Luật NLTT riêng biệt, làm nền tảng pháp lý chuyên biệt để điều chỉnh các hoạt động sản xuất, phân phối và tiêu thụ NLTT. Bên cạnh đó, cần sửa đổi, bổ sung các luật liên quan như Luật Điện lực, Luật Bảo vệ môi trường, nhằm tạo ra sự đồng bộ về quy chuẩn kỹ thuật, điều kiện đấu nối, và quy trình cấp phép cho các dự án NLTT.

- Thứ hai, một điểm cần ưu tiên nữa trong ngắn hạn là đào tạo và phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao phục vụ lĩnh vực năng lượng tái tạo. Bộ Giáo dục và Đào tạo cần phối hợp với Bộ Công Thương và doanh nghiệp để xây dựng chương trình đào tạo chuyên sâu về NLTT trong các trường đại học kỹ thuật, đồng thời phát triển các chương trình đào tạo nghề ngắn hạn cho lực lượng lao động vùng nông thôn nhằm đáp ứng nhu cầu vận hành và bảo trì các dự án NLTT tại địa phương.

- Thứ ba, trong giai đoạn này, cần triển khai các cơ chế tài chính xanh như Quỹ năng lượng tái tạo quốc gia, trái phiếu xanh, tín dụng ưu đãi từ các tổ chức quốc tế như WB, ADB. Đồng thời, cần xây dựng cơ chế giá điện NLTT ổn định, cạnh tranh, minh bạch, có lộ trình rõ ràng nhằm tạo niềm tin cho nhà đầu tư.

- Thứ tư, đầu tư mạnh vào hạ tầng lưới điện truyền tải và phân phối thông minh, đặc biệt là ở các khu vực có tiềm năng điện mặt trời và điện gió cao như miền Trung và Tây Nam Bộ. Các trung tâm điều độ vùng cũng nên được xây dựng để giúp cân bằng phụ tải và giảm tổn thất năng lượng trong truyền dẫn.

- Thứ năm, cần thành lập các quỹ hỗ trợ người lao động bị ảnh hưởng bởi sự cắt giảm ngành than và hóa thạch, giúp họ tái đào tạo, chuyển đổi nghề nghiệp. Các tỉnh có tỷ lệ người dân nghèo và phụ thuộc nhiều vào năng lượng truyền thống cần được ưu tiên lắp đặt hệ thống điện mặt trời hộ gia đình hoặc mô hình vi mô (microgrid) giúp người dân tiếp cận năng lượng sạch và ổn định.

- Cuối cùng, cần đầu tư vào cơ sở dữ liệu năng lượng quốc gia, tích hợp các chỉ số về phát thải, tiêu thụ điện, hiệu quả hệ thống để điều hành chính sách linh hoạt, phản ứng nhanh với biến động của thị trường và khí hậu.

Với những đóng góp cả về mặt lý luận lẫn thực tiễn, hoạt động tư vấn chuyên sâu của đề tài không chỉ khẳng định chất lượng và tính ứng dụng của nghiên cứu khoa học mà còn thể hiện vai trò tiên phong của Trường Đại học Kinh tế – ĐHQGHN trong việc đồng hành cùng các cơ quan quản lý, doanh nghiệp và cộng đồng trong quá trình phát triển kinh tế xanh và bền vững. Thông qua việc cung cấp bằng chứng khoa học và các khuyến nghị chính sách cụ thể, nhóm nghiên cứu đã góp phần quan trọng vào tiến trình xây dựng chiến lược quốc gia về năng lượng và thúc đẩy hệ sinh thái đổi mới sáng tạo trong lĩnh vực năng lượng tái tạo. Đây cũng là minh chứng rõ nét cho tinh thần gắn kết giữa nghiên cứu hàn lâm và hành động thực tiễn – một trong những định hướng chiến lược mà Nhà trường luôn kiên trì theo đuổi.