Du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng (CBE) đã được áp dụng để bảo tồn và phục hồi hệ sinh thái cho bốn cộng đồng địa phương ở huyện Bình Sơn, tỉnh Quảng Ngãi, Việt Nam. Nghiên cứu "Community-based ecotourism for sustainability: An evaluative analysis of Binh Son district, Quang Ngai province in Vietnam" của TS. Nguyễn Đình Tiến - giảng viên UEB và cộng sự công bố trên Social Sciences & Humanities Open, Volume 9 (2024) phân tích các mối quan hệ nguyên nhân - kết quả giữa phát triển kinh tế xã hội, bảo vệ đa dạng sinh học, môi trường và tài nguyên thiên nhiên và các phản ứng thể chế cần thiết để phát triển du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng thành công. 

Để hiểu được sự phức tạp của mô hình CBE và cách các bên liên quan tham gia vào mô hình này tại địa phương, sự kết hợp giữa phân tích SWOT (Điểm mạnh - Điểm yếu - Cơ hội - Thách thức) và DPSIR (Động lực - Sức ép - Hiện trạng - Tác động – Phản hồi) đã được nhóm tác giả sử dụng để phân tích dữ liệu định tính và định lượng bằng cách sử dụng thông tin phỏng vấn và khảo sát hộ gia đình. Các kết quả nghiên cứu có ý nghĩa quan trọng đối với cả chính sách và quản lý nhằm thúc đẩy sự bền vững của du lịch sinh thái trong khu vực. Đối với đóng góp lý thuyết, nhiều thách thức đối với việc phát triển du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng một cách bền vững đã được xác định, trong khi một khung khái niệm DPSIR được đề xuất để hỗ trợ nghiên cứu tương lai về du lịch sinh thái dựa vào cộng đồng trong khu vực này.

Đóng góp mới của bài báo

Về mặt đóng góp lý thuyết, nghiên cứu đã giới thiệu xây dựng một khung lý thuyết DPSIR nhằm hỗ trợ các nghiên cứu tương lai tại địa phương liên quan đến phân tích và kiểm định mô hình CBE. Từ góc độ thực tế, nghiên cứu đã phân tích được các mối quan hệ nguyên nhân - kết quả giữa phát triển kinh tế xã hội, bảo tồn đa dạng sinh học, môi trường và tài nguyên thiên nhiên, và phản ứng của tổ chức cần thiết cho sự phát triển của mô hình phát triển cộng đồng ở huyện Bình Sơn. Từ đó, các giải pháp chính sách then chốt đã được xác định thông qua sự kiểm tra kỹ lưỡng về động lực địa phương thông qua cả hai khung lý thuyết SWOT và DPSIR. 

Toàn văn bài báo công bố trên Social Sciences & Humanities Open, Vo.l. 9, 2024.

Nghiên cứu đã đánh giá tình hình kinh tế - xã hội hiện tại, hệ sinh thái, tài nguyên và những vấn đề môi trường hiện nay trong khu vực nghiên cứu. Các kết quả cho thấy các xã ven biển ở huyện Bình Sơn có sự kết hợp thuận lợi giữa sinh thái, xã hội và phát triển công nghiệp, nhấn mạnh tiềm năng quan trọng cho sự phát triển bền vững thông qua mô hình CBE. Xem xét khu vực nghiên cứu như một hệ thống với các yếu tố tương tác, trở nên rõ ràng rằng thay đổi trong một yếu tố có thể tác động đến toàn bộ hệ thống, đặc biệt là khi xem xét các yếu tố tự nhiên - xã hội. Do đó, việc đảm bảo rằng việc áp dụng CBE không chỉ thúc đẩy du lịch tại địa phương mà còn duy trì sự cân bằng giữa sinh thái đảo và sinh thái biển, góp phần vào sự hòa hợp chung của khu vực. Phát triển du lịch phải được thực hiện song song với việc phục hồi, bảo tồn và nâng cao các hệ sinh thái địa phương, cũng như ưu tiên quảng bá các đặc điểm văn hóa truyền thống địa phương. Những yếu tố ảnh hưởng đến sự thành công và bền vững của các dự án CBE đã được xác định như mức độ tham gia của cộng đồng, chất lượng quản lý, phân phối chi phí và lợi ích, các tác động môi trường và xã hội và tích hợp với các sáng kiến phát triển khác. Bằng cách phân tích và so sánh các nghiên cứu trường hợp, nghiên cứu đóng góp vào sự phát triển kiến thức và thực hành thực tế về CBE và hỗ trợ sự phát triển của CBE như một lựa chọn du lịch khả thi và có trách nhiệm so với các hình thức du lịch khác. Tận dụng các cơ hội và điều kiện thuận lợi cho sự phát triển mô hình CBE trong khu vực, nghiên cứu đề xuất việc thiết lập và hoạt động các điểm kết nối du lịch học tập cộng đồng: Rừng Cóc Trắng Bàu Cá Cái – Rạn san hô Gành Yến - Rừng dừa nước Bình Phước – Làng gốm Châu Ổ. Tuy nhiên, việc này đòi hỏi kế hoạch toàn diện, cẩn thận và thực hiện các chiến lược thích hợp để đảm bảo sự phát triển bền vững. Sự phát triển của du lịch sinh thái ở các vùng ven biển huyện Bình Sơn có tiềm năng đóng góp đáng kể cho ngành du lịch bền vững của Việt Nam. Để thực hiện tầm nhìn này, nghiên cứu nhấn mạnh một phương pháp toàn diện bao gồm việc xây dựng chính sách, quy hoạch được cộng đồng tham gia, đào tạo, triển khai mô hình và giáo dục môi trường. Chiến lược tích hợp này được coi là giải pháp quan trọng.

Một số yếu tố then chốt cần thiết để tích hợp vào dự án CBE ở Bình Sơn được thể hiện thông qua sự tương tác phức tạp giữa các yếu tố kinh tế - xã hội điều kiện, hệ sinh thái, môi trường, tài nguyên và thể chế động lực học. Nghiên cứu xác định một số yếu tố quan trọng để đưa vào Dự án CBE tại Bình Sơn, bao gồm: (i) Tăng cường nhận thức của các bên liên quan để hỗ trợ thực hiện chính sách hiệu quả; (ii) Đảm bảo sự tham gia tự nguyện của cộng đồng, cùng với sự ủng hộ từ chính quyền địa phương và các bên liên quan; (iii) Nhấn mạnh chính sách quảng bá CBE tập trung vào bảo tồn, phát triển bền vững, du lịch có trách nhiệm và bảo vệ sản phẩm nông sản, truyền thống và văn hóa địa phương; (iv) Đảm bảo sự phối hợp chặt chẽ giữa doanh nghiệp và cộng đồng để đạt được hoạt động CBE hiệu quả; (v) Thu hút sự hỗ trợ và chuyên môn lâu dài từ tổ chức bên ngoại để phát triển CBE; và (vi) Thiết lập cơ chế chia sẻ lợi ích công bằng giữa các bên tham gia.

>>> THÔNG TIN BÀI BÁO

Nguyen Dinh Tien, Tran Nhat Lam Duyen, Nguyen Thi Thanh Huyen, Phan Quang Anh, Nguyen Thi Oanh, Vu Van Tich, Dang Thanh Dat, Nguyen Thi Hong Hanh, Vu Hong Trang, Community-based ecotourism for sustainability: An evaluative analysis of Binh Son district, Quang Ngai province in Vietnam, Social Sciences & Humanities Open, Vo.l. 9, 2024, 100807, https://doi.org/10.1016/j.ssaho.2024.100807

>>> THÔNG TIN TÁC GIẢ TRƯỜNG ĐHKT

TS. Nguyễn Đình Tiến hiện là giảng viên, Trưởng Bộ môn Kinh tế Tài nguyên và Bất động sản thuộc Khoa Kinh tế Phát triển, Trường Đại học Kinh tế - ĐHQGHN. Hướng nghiên cứu chính của ông bao gồm Kinh tế tài nguyên và môi trường, tăng trưởng xanh, biến đổi khí hậu, bảo vệ và phát triển rừng, bất động sản và du lịch.